Concentratiekamp Dachau

---

Dark Tourism

Al hebben we een hekel aan routine en gewoontes, toch blijkt dat er tijdens onze reizen (en onze uitstappen) onbewust heel wat “dark tourism” aan bod komt. Het is zeker niet uit sensatiezucht dat deze historische plaatsen die gekoppeld zijn aan tragedie of de dood, ons aantrekken. Dergelijke dramatische momenten hebben nu eenmaal de geschiedenis vaak een beslissende wending gegeven. Door ons onder te dompelen op de plaats des onheils, proberen we die cruciale gebeurtenissen te begrijpen en een plaats te geven. Proberen, want soms zijn ze onbegrijpelijk in onze tijdgeest.

Deze locatie past zeker in deze categorie: “Konzentrationslager Dachau“.

---

Dahau

Dachau is een klein stadje dat inmiddels tegen het grote München aangeplakt is. Normaal zou niemand het kennen omdat het verbleekt naast haar grote en prestigieuze buur; maar toch is het – helaas – wereldbekend: In 1933 is hier begonnen met het uitbouwen van een concentratiekamp nieuwe stijl door de SS: eerst voor enkele duizenden politieke gevangenen, en vervolgens ook voor getuigen van Jehova, homoseksuelen, emigranten, Joden en Roma zigeuners, noem maar op. Dit kamp werd het prototype voor de Nazi’s en hun Holocaust. Het werd in geen tijd een enorme site die naast het concentratiekamp ook bestond uit o.a. een SS opleidingskamp, werkkamp, fabrieken, enz… Vandaag is enkel nog het concentratiekamp te bezichtigen wat niet betekent dat de impact er minder door geworden is.

---

Kilte

Toen we toekwamen, hadden we het onmiddellijk door, we hadden beter een andere dag gekozen voor ons bezoek. Het was een stralende zomerdag, bussen vol toeristen en heel wat obligate schoolbezoeken van – al dan niet geïnteresseerde – tieners. Heel begrijpelijk, maar dit is eigenlijk niet hoe je zelf deze site wil beleven. Liever verlaten, koud en kil, zoals alles wat er staat en waar het voor staat.

Natuurlijk hadden we een idee wat we konden verwachten. We waren immers inmiddels al gelijkaardige plaatsen tegengekomen (o.a. het doorvoerkamp in Compiegne en het concentratiekamp van Natzweiler-Struthof in de Elzas).

---

Ook dit is opvoeden

Toegegeven, het is en blijft geen eenvoudig onderwerp, zeker niet met kinderen, maar in geen geval is dit een onderwerp dat ontweken moet worden. Het is té belangrijk om de wereld van nu te kunnen begrijpen. Het is daarenboven ook onze – we durven te zeggen ‘verdomde’ – plicht als ouders om minstens onze kinderen bewust te maken van het feit dat negatieve emoties zoals racisme, antisemitisme, jaloezie, onverdraagzaamheid, hoe klein, sluipend of zogenaamd onbeduidend ze ook zijn, kunnen exploderen tot iets wat we écht niet willen of kunnen begrijpen. De ene noemt het idealisme, de andere misschien wel naïviteit, wij noemen het gewoon opvoeden.

---

Het bezoek

Eenmaal op de site wandelden we verschillende locaties van de site op ons eigen tempo af. Bijkomende informatie kregen we via de infopanelen die her en der staan, maar ook via de – ook Nederlandstalige (!) audiogids. Vreemd genoeg mochten deze audiogidsen niet aan kinderen onder de 12 jaar gegeven worden. Beetje bizar, beetje overbeschermend want grotendeels kwam hetgeen je hoorde overeen met hetgeen ze konden lezen. Voor zover onze kinderen aangaven hier behoefte aan te hebben, luisterden ze dus met ons mee. En nee, op geen enkel moment hebben zij het signaal gegeven de gehoorde info niet te kunnen plaatsen. Je neemt dan ook niet onvoorbereid kinderen mee naar een dergelijke site.

---

Een leuze om onmiddellijk stil te worden

Onmiddellijk bij het betreden van de site, passeer je het metalen hekken met de te verachten leuze “Arbeit macht frei“. Stil. Slik. De gruwel van deze site onmiddellijk in het gezicht.

 

 

Eerst bezochten we het museum. De duiding rond deze site wordt gebracht in de gebouwen waar de gevangenen destijds hun eerste minuten doorbrachten, de triage. Moeilijk voor te stellen dat in dit gebouw tienduizenden mensen hun menselijkheid afgenomen werd en hun ijdele hoop verdampte. De tentoonstelling geeft je een goed beeld van hoe het er aan toe gegaan is, zowel voor, tijdens, als na de oorlog.

 

 

Eenmaal terug buiten moet je toch eventjes op adem komen. Eventjes alles laten bezinken. Dit doe je op het immense centrale plein. Doe je ogen toe en je ziet het tijdens een van de appèl-momenten overvol staan. Veel moeite moet je niet doen om naar dit verleden gekatapulteerd te worden. De twee eerste – gereconstrueerde – barakken helpen hier bij. In deze twee barakken krijg je een idee hoe het er in deze celblokken aan toe ging: opeengepakt als sardines, allen overgeleverd aan het lot. Beseffen dat er niet enkel twee barakken stonden maar een eindeloze rij van barakken, neemt je adem snel terug weg.  Daar waar die barakken stonden, is nu een keien vlakte waar elk leven nog steeds onmogelijk is.

 

 

Door een gaanderij van bomen die destijds aangeplant waren, liepen we – onbewust in grootse stilte – naar de achterkant van het kamp. Zo kwamen we op een plek van bezinning waar verschillende geloofsgroepen in hun eigen gebedsplaats troost kunnen zoeken. Aan de kaarsjes te zien, worden deze plekken effectief vaak gebruikt.  Zeker de Joodse kapel is indrukwekkend in zijn tristesse.

 

 

Helemaal achteraan, verdoken in een hoekje, kan je de plaats waar de crematoria en een (waarschijnlijk nooit gebruikte) gaskamer even gaan bezoeken. Ongeacht hoeveel jaar het geleden is, en ongeacht hoeveel keer we een dergelijke plaats bezocht hebben, blijft dit deel steeds weer – en terecht – zorgen voor die misselijkmakende knoop in onze maag.

 

 

Tijd om terug te wandelen langs de wachttorens en prikkeldraad. Tijd om na te denken.

Het was stil in de wagen, eventjes toch, tot het allemaal begon te malen in de ‘koppekes’ van onze gasten en zij hun vragen en bedenkingen op ons afvuurden. Ook dat hoort er bij.

 

---

Wat vonden we er van?

We horen vaak dat mensen een dergelijke site niet willen bezoeken omdat dit toch zware kost is.

Dat het zware kost is, is juist. Maar met de nodige voorbereiding, duiding en informatie (voor, na of tijdens het bezoekje) is het écht wel mogelijk om de ervaring te kaderen en plaatsen. En ja, ook voor kinderen.

Rij deze – of welke soortgelijke plaats dan ook – dus echt niet zomaar voorbij, gewoon uit angst om ondergedompeld te worden in een soort van tristesse. Dit gevoel van machteloosheid en verdriet komt er sowieso, eerlijk gezegd, ook als je de plaats gewoon voorbij rijdt.

 

noot: 

No worries, onze reizen en uitstappen bestaan lang niet alleen uit dit dark tourism. Vraag het maar aan onze kinderen…