Villa Empain – een villa met een verhaal (Brussel)

Empain

Empain, het is misschien een naam die niet onmiddellijk een belletje doet rinkelen.

En toch is deze Belgische ondernemer annex bankier annex weldoener eigenlijk voor niemand een onbekende.

Huh? Inderdaad.

Iedereen kent het Justitiepaleis op het Poelaertplein in Brussel. Nee, dit paleis was niet van hem maar uit wiens steengroeve kwamen de stenen voor dit justitiepaleis? Yup.

De tramlijn in Luik? Jawel, die legde en exploiteerde hij. De Tramlijn in Gent? Inderdaad. Die van Charleroi, die van Brussel? Allemaal uit zijn portefeuille.

Expansiedrift 

Het tramsucces van Empain deed hem ook lonken naar het buitenland. ‘Lonken’ is misschien een verkeerd woord. De stedelijke tramlijnen die hij in het buitenland oprichtte, bouwde en uitbaatte, waren één voor één grote successen. Enkele voorbeelden? Ok, hier gaan we: Rusland, Moldavië, Oezbekistan, Egypte, Belgisch-Congo, China maar ook dichterbij. Ook de metro van (onder andere) Parijs was van zijn hand. Dus als je bij een volgend bezoek aan Parijs aan de prachtige Art Nouveau ingangen van Lijn 1 flaneert, denk dan eens aan le grand Monsieur Empain.

Dit is natuurlijk maar één van zijn giga-projecten.

Egypte – Heliopolis

Het project dat misschien het meest tot de verbeelding spreekt, is zijn Heliopolis.

Tja, uit het niets een luxueuze stadswijk aan de rand van Caïro uit de grond stampen en hierbij een fenomenaal mooi paleis bouwen om er ook effectief te wonen, is niet niets. Er bestaat eigenlijk geen gepast woord voor. Maar de combinatie van fenomenaal, megalomaan, uitzonderlijk, prestigieus komt misschien wel dichtbij.

Je moet maar eens de aflevering van Publiek Geheim (Canvas) van Sven Speybrouck over Heliopolis bekijken (kan je nog steeds vinden via de site van Canvas).

De vraag van één miljard

Zal het verbazen dat dit bezig bijtje een gigantisch vermogen opbouwde? Een vermogen dat omgerekend naar vandaag op meer dan 2 miljard Euro begroot wordt.

En wat doe je, als een van de twee erfgenamen die de helft van deze erfenis krijgt?

Wel, noblesse oblige, nietwaar. Met zo een vermogen, kan je niet in een tentje wonen, dit vond althans zijn jongste zoon Louis-Jean. Hij gaf begin jaren 1930 aan de gerenommeerde Art Deco architect Polak de opdracht om in de Brusselse Ambassadewijk aan de rand van het Ter Kamerenbos een villa te bouwen die bij zijn stand hoorde. Het werd een Art-Deco meesterstuk, Villa Empain dus. Een prachtig gebouw vol strakke lijnen en symmetrie maar in materialen die allesbehalve sober zijn: een buitengevel van graniet, hoeklijsten in bladgoud en sierlijk smeedwerk. En in de tuin, een indrukwekkend zwembad.

Canadese prairie

Lang woonde hij echter niet in deze villa. Met een Canadese schone getrouwd, werd de aantrekkingskracht van de Canadese prairie hem te groot en besliste hij om de liefde naar Canada te volgen. En wat doe je dan met zo een villa? Wel, hij schonk die aan de Belgische Staat, maar niet zomaar. Nee, de villa moest dienen als onderkomen voor de kunstopleiding La Cambre (pour la petite histoire: met Henri Van de Velde (yupyup dé Van de Velde) en daarna Herman Teirlinck (opnieuw ‘yupyup, dé Teirlinck) als directeurs – it’s a small world after all); ten behoeve van de kunst dus.

En dat Empain deze voorwaarde hoog in zijn vaandel droeg, bleek duidelijk toen hij de villa – met succes – terug eiste toen Henri Spaak de villa aan Rusland beloofde om er hun ambassade in onder te brengen.

Fondation Boghossian

Vandaag is de villa eigendom van de Fondation Boghossian die er nauwgezet zorg voor draagt. De visie van de eigenaar ligt gelukkig nog steeds in de lijn met die van Empain zelf, namelijk: een interculturele dialoog tussen oost en west, waarbij kunst de ideale bruggenbouwer blijkt te zijn (de conciërgewoning geeft trouwens jonge kunstenaars een kans om zich daar te ontplooien).

En hiervoor vinden diverse culturele activiteiten in de villa plaats waaronder tentoonstellingen.

Mappa Mundi

Wij gingen laatst kijken naar de huidige tijdelijke expo Mappa Mundi.

Een expo met als ondertitel ‘Hedendaagse cartografieën’ klinkt misschien wat saai, maar dat is het helemaal niet, integendeel.

Allerlei kunstenaars met naam en faam van over de hele wereld, waaronder ook de landgenoten Marcel Broodthaers en Wim Delvoye, tonen hun originele kijk op de bestaande wereld, ze geven hun kritiek op bepaalde evoluties in de wereld of hun visie op de toekomstige wereld. Gaande van schilderijen, over puzzels of borduurwerk, tot videoprojecties of 3d-voorstellingen; alles komt aan bod en ze zijn allemaal even boeiend om te zien… ook voor onze tieners.

Wat vonden we ervan? 

Een zekere fascinatie voor personen als Empain was ons al niet vreemd. Een bezoekje aan de villa stond al langer op ons to do lijstje maar we schoven het wat vooruit omdat we dachten dat onze kinderen een bezoekje aan architectuur voor de architectuur misschien moeilijk boeiend zouden vinden. Tot onze verbazing bleek het tegendeel eigenlijk waar te zijn. Villa Cavrois in Frankrijk was uiteindelijk de eerste keer dat we enkel naar een villa-omwille-van-de-villa-zelf gingen kijken. En ook dat was een onverdeeld succes. Villa Empain hoort zeker ook in dit rijtje. Geen wonder dan dat we met veel enthousiasme op een snikhete zomerdag naar de ambassadewijk tuften.

Niet alleen de villa was een succes, maar ook over de tentoonstelling waren zij (en wij grote mensen) laaiend enthousiast.

Een absolute aanrader dus! De expo loopt nog tot 4 oktober 2020.