40-45
Zo nu en dan staat er een museum, gedenkplaats of monument over een oorlog op de planning. Of het museum nu groot of klein is, het een nationaal of lokaal verhaal is, het maakt niet uit. Elk verhaal is het vertellen waard en elk slachtoffer is het waard om herinnerd en herdacht te worden.
Toen midden vorig jaar (2019) een (her)nieuw(d) museum in het Vlaams-Brabantse Meensel-Kiezegem (deelgemeente van Tielt-Winge) opende over een wel heel specifieke pagina in het verhaal van de Tweede Wereldoorlog, werd een bezoek meteen in ons todo-lijstje gezet.
Meensel-Kiezegem is helaas niet alleen gekend als geboorteplaats van het wieler-icoon Eddy Merckx ( tevens de peter van het museum), maar is ook de plaats waar een spreekwoordelijke broedermoord werd gepleegd. Het drama van Meensel-Kiezegem wordt ook wel het Belgische Ordadour-sur-Glane of Lidice genoemd.
Of hoe in tijden van oorlog, een, wat op het eerste zicht banale, ontmoeting tussen twee tegenstanders leek, kan veranderen in woede, achterdocht, frustratie en tweespalt kan leiden tot een vergeldingsactie zonder weerga; tot een verhaal waar er geen winnaars zijn, maar enkel verliezers.
Het drama van Meensel-Kiezegem
Het verhaal gaat als volgt.
Twee slapende Vlaamse dorpjes in de zomer van 1944, de bevrijding kwam stilaan maar zeker dichterbij, althans als de berichten uit Frankrijk geloofd mochten worden. Het dagelijkse leven kabbelde min of meer verder. Ondertussen hadden jaren bezetting ervoor gezorgd dat iedereen al dan niet openlijk een kant had gekozen: de witte of de zwarte; het verzet of de collaboratie.
Toch zou alles plots veranderen, en zou één van de zwartste pagina’s uit de Tweede Wereldoorlog in België geschreven worden.
Een (waarschijnlijk toevallig) treffen tussen beide partijen werd de dood van ene Gaston Merckx, een collaborateur.
Niets uitzonderlijk want zonder twijfel was dit iets wat zich vaker afspeelde in het brandend Europa van toen… ware het niet dat de moeder van de overledene wraak wilde. En die zou ze krijgen; en hoe!
Razzia
Bij twee razzia`s begin augustus 1944 werden in totaal 91 dorpsbewoners (van de toen iets meer dan 500 dorpsbewoners) opgepakt. Dorpsgenoten die niets met het overlijden van Gaston Merckx te maken hadden…
Onmiddellijk vielen er ook verschillende burgerdoden. De dorpelingen werden ongemeen hard aangepakt door de SS. Uiteindelijk belandden er 71 van hen op een transport richting concentratiekampen, veelal richting Neuengamme in het Noorden van Duitsland.
Een deel had het ‘geluk’ om op de befaamde spooktrein terecht te komen waardoor zij relatief snel konden ontsnappen; anderen hadden de pech om de ontmenselijking van de concentratiekampen te moeten ondergaan. Slechts 8 van 71 weggevoerden zouden terugkeren.
In het museum
Het Museum44 nam ons in de verschillende kamers van de oude pastorie van Meensel mee naar dat traumatische 1944. Aan de hand van een pakkende animatie kregen we als complete buitenstaanders het relaas van dit drama. De authentieke voorwerpen die door de nabestaanden aan het museum geschonken werden, zorgen ervoor dat je verder meegezogen wordt naar dit verhaal van vergelding tussen buren.
Een foto van de rouwende weduwes of de grijsblauwe kledij van de gevangenen grepen ons recht naar de keel. Ladekastjes, voor elk slachtoffer eentje, met enkele persoonlijke documenten en bezittingen van de weggevoerden, lieten ons zien dat het allemaal gewone mensen waren, die per toeval betrokken waren in een gruwel zonder weerga.
Op een heel passende manier werd aan het eind van het bezoek een logische brug naar het heden gemaakt en dit in de hoop dat een dergelijk drama nooit meer gebeurt. Bij deze wens kunnen we ons natuurlijk alleen maar aansluiten en hopen dat onze Gaston, Remy en Leon (want inderdaad, dit zijn de namen van de hoofdrolspelers uit Meensel-Kiezegem – van een mindf*ck gesproken) dit nooit zullen moeten meemaken.
Buiten
Bij het verlaten van het museum, maakten we nog een klein ommetje tot aan het eind van het aansluitende kerkhof. Daar op het einde, worden de slachtoffers van dit drama op een gepaste manier herdacht. Op het erekerkhof kreeg elk slachtoffer, man, vrouw, of kind, eenzelfde eenvoudig wit stenen kruis. Dit blijft toch altijd een momentje waarop ieder van ons eventjes ingetogen in gedachten verzonken naar deze zerken staart. Velen zijn nooit teruggekeerd, maar hier waar het trieste lot hen heeft verenigd, hebben ze toch een gelaat gekregen.
Wat vonden we ervan?
Ondanks het feit dat het een heel klein museum is, is het zeer zeker een ommetje waard. Het drama van Meensel-Kiezegem is veel meer dan een lokaal litteken over verschillende generaties. Het is een symbool voor zoveel leed dat oorlog en onverdraagzaamheid brengt. Er zijn geen helden in dit verhaal, enkel slachtoffers.